به نقل از «قدس آنلاین»

جلوه‌هایی از آیات و آموزه‌های قرآن در آثار سعدی / مرا معلم عشق تو، شاعری آموخت

تاریخ انتشار: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ | کد خبر: ۴۰۱۶۱۲۱۷

ابومحمد مُصلِح بن عَبدُالله معروف به شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی در سال‌های اول سده هفتم هجری حدوداً در سال ۶۰۶ ه. ق در شهر شیراز متولد شد. خانواده‌اش از عالمان دین بودندو سعدی خود در این مورد می‌گوید: همه قبیله من، عالمان دین بودند / مرا معلم عشق تو، شاعری آموخت. سعدی سال‌ها در مرکز علم آن زمان جهان اسلام یعنی نظامیه بغداد که ورود هرگونه‌اندیشه فلسفی یونانی به آن ممنوع بوده است، درس خوانده و از دیگر عوامل مؤثر بر آثار سعدی می‌توان علاوه بر فضای اسلامی قرن ششم و تحصیل سعدی در مدرسه علمیه بغداد، به بهره‌مندی وی از محضر استادان قرآنی و نیز تسلط وی به زبان عربی و آیات و احادیث قرآنی اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

این شاعر نام‌آور فارسی مانند دیگر گویندگان و نویسندگان پارسی گوی به طرق گوناگون از قرآن و حدیث بهره برده است. گاه از بخشی از آیه یا حدیث گاه به معنی و مفهوم آن‌ها و گاه با تلمیح و اشاره به یک واژه، به آن دو گوهر آسمانی، سخن خود را گرانقدر ساخته است.

بهره‌گیری از کلام خدا در تلمیح‌های ادبی

استفاده بسیار زیاد و شایسته از آیات و روایات قرآنی و مفاهیم آن از ویژگی‌های آثار سعدی شیرین سخن است. در ادب فارسی کمتر شاعری را می‌توان پیدا کرد که در اشعارش به اندازه سعدی از قرآن و روایات تأثیر گرفته باشد. شیخ اجل از همان ابتدای بوستان و گلستان و غزلیات، تسلط بی‌نظیر خود را به کلام الله و احادیث نشان می‌دهد.

در واقع الگوی اصلی سعدی در آثارش قرآن است و بهره‌گیری از تلمیح‌های ادبی و اشاره‌های مستقیم و غیر مستقیم به آیات و مفاهیم قرآنی از ویژگی‌های سخن سعدی است و توجه وی به آیات قرآن، بهره‌گیری از نوعی حکمت شرعی و نبوی است. در ادامه برخی از شواهد و مستندات قرآنی را در این مورد بررسی می‌کنیم.

طاعتش موجب قربت است

در مقدمه گلستان مفاهیم حمد و ستایش، تقرب، پروردگار و عجر انسان ذکر می‌شود و در پایان آیه ۱۳ سوره مبارکه سبا می‌آید: «اعْمَلُوا آلَ دَاوُدَ شُکراً وَقَلِیلٌ مِنْ عِبَادِی الشَّکورُ»

سعدی در دیباچۀ گلستان می‌گوید: «طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت» که طاعتش موجب قربت است به آیه شریفه ۱۳ از سوره حجرات اشاره دارد: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ؛ گرامی‌ترین شما در نزد خدا پرهیزگارترین شماست». و به شکر اندرش مزید نعمت: اشاره به این آیه است: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ؛ اگر سپاس بگذارید بر نعمت شما می‌افزایم». (ابراهیم/۷)

همچنین در بیتی دیگر می‌خوانیم: اگر بنده کوشش کند بنده‌وار / عزیزش بدارد خداوندگار

این بیت ترجمه دقیقی است از آیه ۹۶ سوره مریم که می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدّا؛ هر کس‌ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد خدا برایش دوستی (در بین مردم) قرار می‌دهد.»

صانع حی توانا

در قرآن کریم بسیار به صناعت خداوندگار اشاره شده است. سعدی نیز در اشعارش در این خصوص گفته است:

اول دفتر به نام ایزد دانا / صانع پروردگار حی توانا

از درخشندگی و بنده نوازی / مرغ هوا را نصیب و ماهی دریا

از همگان بی‌نیاز و بر همگان مشفق / از همه عالم نهان و بر همه پیدا

که اشاره دارد به آیات زیادی از جمله «صُنْعَ اللَّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْءٍ…؛ قدرت الهی را [بنگرید] که هر چه را محکم و استوار پدید آورد». (نمل/ ۸۸)

سبـحـان مـن یمیت و یحیی / و لا الـه الا هـو الذی خلق الارض و السّماء.»

بیت فوق برگرفته از این آیات است: «لا اِلهَ اِلاّ هُوَ یُحیی وَ یُمیتُ فَامِنُوا بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ…؛ معبودی جز او نیست، زنده می‌کند و می‌میراند. پس، به خدا و فرستاده اوایمان‌آورید». (اعراف/ ۱۵۸)

و «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحَقِّ تَعَالَی عَمَّا یُشْرِکُونَ؛ آسمان‌ها و زمین را به حق آفریده است، او والاتر از آن است که چیزی را شریک او سازند». (نحل/ ۳)

گل از خار است و ابراهیم از آزر

داستان‌های قرآنی بسیار در ادبیات فارسی آمده‌اند و حتی به ضرب المثل‌ها راه یافته‌اند. سعدی نیز در اشعارش به برخی از داستان‌های قرآنی اشاره کرده است. به طور مثال می‌خوانیم:

چو کنعان را طبیعت بی‌هنر بود / پیمبر زادگی قدرش نیفزود

هنر بنمای اگر داری نه گوهر / گل از خار است و ابراهیم از آزر

این ابیات نیز، به آیات ۴۷ـ ۴۶ از سوره هود اشاره دارد که در آن ماجرای کنعان، فرزند کافر حضرت نوح(ع) مطرح شده است.

در مجموع بیش از ۱۲۰۰ مورد در آثار سعدی شیرازی به داستان‌های مختلف قرآنی اشاره شده است و از این میان شیخ اجل در گلستان ۱۰۲ مورد و در بوستان ۱۱۵ آیات قرآنی را به صورت آشکار آورده است و به طور تقریبی در گلستان ۷۰ مورد حدیث نبوی و در بوستان ۵۲ مورد از احادیث را مورد استفاده قرار داده است. اساس تأثیرپذیری سعدی از قرآن استفاده مستقیم از آیات نیست بلکه او مفاهیم آموزه‌های قرآن را در آفرینش فضای اشعار و حکایت‌ها به کار می‌گیرد و می‌توان گفت که بیان هنری سعدی بیش از هر چیز مدیون قرآن است.

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: قرآن کریم زبان و ادبیات فارسی سعدی آیات و روایات آثار سعدی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۴۰۱۶۱۲۱۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

شاهکار رهبر انقلاب در تفسیر قرآن

رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه با بیان اینکه رهبر انقلاب در تفسیر قرآن تلاش دارند هم موعظه باشد و هم زنگارزدایی برای هدایت جامعه باشد، گفت:نگاه قرآنی ایشان منحصر به چند جلد تفسیر نیست، بلکه قرآن با جان و روح ایشان عجین است وهر سخنی می‌گویند، قرآنی است. - اخبار فرهنگی -

به گزارش خبرگزاری تسنیم، مراسم افتتاحیه کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در دانشگاه معارف اسلامی در حال برگزاری است.

در این مراسم آیت‌الله سید هاشم حسینی بوشهری، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه، درباره تازگی و طراوت پیوسته قرآن کریم و درک مفاهیم جدید از آن، اظهار داشت: شخصی از یکی از ائمه اطهار علیهم السلام پرسید که چگونه است قرآن با اینکه هر روز قرائت می‌شود ولی باز بر طراوت آن افزوده می‌شود؟ حضرت در پاسخ فرمودند چون خداوند متعال قرآن را برای صدر اسلام و زمان خاصی نفرستاده است و پیام الهی باید تا قیامت در جامعه بشری طنین‌انداز باشد.

او ادامه داد: خدای متعال می‌فرماید: «اِنَّ اللهَ تَعالَى لَمْ یَجْعَلِ الْقُرآنَ لِزّمان دُوْنَ زمان وَلا لِناس دُوْنَ ناس فَهُوَ فِى کُلِّ زَمان جَدیدٌ وَعِنْدَ کُلِّ قَوْم غَضٌّ اِلى یَوْمِ الْقِیامَةِ» قرآن کریم از ابتدا هدی للناس بوده است و خواهد بود در نتیجه در تمامی زمان‌ها از دوران پیامبر (ص) تا زمان‌های دیگر تازگی و طراوت دارد.

استاد درس خارج حوزه علمیه با اشاره به همکاری بسیاری از مراکز علمی در داخل و خارج کشور در برگزاری این کنگره، اظهار داشت: این کنگره بهانه‌ای برای پرداختن به قرآن کریم شده است. زیرا جامعه ما جامعه قرآنی است و این کنگره هم در راستای این موضوع برگزار می‌شود.

اهتمام رهبر انقلاب به تفسیر قرآن در دوران قبل و بعد از انقلاب

رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه با اشاره به اینکه رهبر معظم انقلاب بر این باورند که از راه قرآن می‌توان در دل‌ها نفوذ کرد، تصریح کرد: ایشان هم قبل و هم بعد از انقلاب اسلامی مباحث قرآنی و تفسیری را ادامه دادند. هرچند که من افسوس می‌خورم که تفسیر برخی از سوره‌ها ناتمام مانده است. اگر ایشان فرصتی داشتند یا هیئتی تحت نظارت ایشان تشکیل می‌شد تا کار  دنبال شود خیلی ارزشمند بود و  ذخیره گرانقدری برای آینده داشتیم.

حسینی بوشهری با اعتقاد به اینکه تفسیر رهبر انقلاب در قبل و بعد از انقلاب متفاوت است، توضیح داد: قبل از انقلاب سوره‌هایی را تفسیر کردند که به مبارزه با رژیم کمک کند و جنبه مبارزاتی و انقلابی داشته باشد. بعد از انقلاب هم متناسب با نیاز روز به تفسیر سوره‌ها پرداختند.

رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه از اقدام مقام معظم رهبری به تفسیر قرآن در حدود 35 سالگی یاد کرد و گفت: ایشان در آن دوران کوله‌باری از دانش داشتند و با تسلط خاص به مباحث تفسیری پرداختند. تفسیر ایشان با مراجعه به منابع گوناگون شیعه و اهل سنت و از رهگذر اجتهاد و تفکر و عقل و خرد بوده و هر کجا تفسیر قرآن به قرآن لازم بوده این کار را کرده‌اند و اگر در جایی نیاز به روایت بوده است از آن بهره بردند.

رویکرد تفسیری مقام معظم رهبری

استاد درس خارج حوزه در خصوص رویکرد تفسیری مقام معظم رهبری توضیح داد: نگاه ایشان در تفسیر قرآنی از سویی اجتهادی است و از سوی دیگر متناسب با موضوعات زمانه است. امام هادی (ع) فرمودند: لم یجعله زمان دون زمان؛ یعنی قبل از انقلاب یک نوع اقتضاء دارد و بعد از آن هم اقتضاء دیگر و می‌توان سخن از عدالت اجتماعی و جهاد و غیره مطابق آیات قرآن به میان آورد.

او ادامه داد: نگاهی که مقام معظم رهبری حداقل در سوره مبارکه توبه دارند، الهام‌گرفته از کریمه «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا» است یعنی وقتی بحث تلاوت و تجوید و ترجمه و حفظ مطرح می‌شود، یکی از نکات قبل از آن، تدبر در قرآن است یعنی درک کنیم قرآن چگونه با ما سخن گفته است. خداوند در قرآن فرموده است: «وَأَنْزَلْنَا إِلَیْكَ الذِّكْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَكَّرُونَ« منزلت پیامبر(ص)، منزلت تبیین است لذا هم باید به محکمات توجه کرد و هم متشابهات به محکمات ارجاع داده شود.

حسینی بوشهری با بیان اینکه رهبر انقلاب با اتکا بر این آیه به تفسیر قرآن اقدام کردند، خاطرنشان کرد: ایشان با پشتوانه علمی قابل قبول که خواص بپسندند و عوام بفهمند، تفسیری رسا و روان ارائه کردند. به طوری که مخاطبان عام آن را می‌فهمند زیرا مخاطبان امروز و دیروز ایشان از طبقات مختلف علمی و اقشار مختلف مردم بوده‌اند و این جای تحسین دارد.

تفسیر قرآن به قرآن در بیان رهبر انقلاب

رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه از تفسیر قرآن به قرآن در بیان مقام معظم رهبری یاد کرد و توضیح داد: ابن عباس از پیامبر(ص) نقل کرده است که «القرآن یفسر بعضه بعضا» یعنی برخی آیات برخی آیات دیگر را تفسیر می‌کند و مفسر باید اشرافی بر سایر آیات داشته باشد تا به بیراهه نرود. به عنوان مثال در سوره توبه بیان شده است: «أَلَا تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَكَثُوا أَیْمَانَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُمْ بَدَءُوكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ ۚ أَتَخْشَوْنَهُمْ ۚ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» سه جرم سنگین برای کفار بیان کرده است؛ اول اینکه پیمان‌شکنی و نقض عهد کردند، جرم دوم اخراج پیامبر(ص) از صحنه بود و جرم سوم هم اینکه آنان شروع‌کننده بودند.

او ادامه داد: آیه با مفهوم استفهامی آغاز شده است که به نظر بنده اهمیت آن بیشتر از جایی است که مستقیما فرمان جهاد با کفار را داده است؛ فرموده آیا وقت آن نرسیده است که با کفار پیکار کنید؛ رهبر معظم انقلاب این آیه سوره توبه را با دو آیه سوره ممتحنه جمع عالمانه‌ای کرده‌اند.

استاد درس خارج تصریح کرد: در سوره توبه فرمان به قتل عنوان شده اما در آیات هشتم و نهم سوره ممتحنه فرموده است: «لَا یَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوكُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِیَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ؛ إِنَّمَا یَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ قَاتَلُوكُمْ فِی الدِّینِ وَأَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِیَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَىٰ إِخْرَاجِكُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ ۚ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ» ایشان فرموده است، اگر دشمنان کاری به دین ما نداشتند و طمع‌ورزی به کشور و خاک ما نداشتند براساس آیات قرآن ما با آنان دشمنی نداریم. نتیجه آن که آیه ملاک به دست ما داده است.

حسینی بوشهری با اشاره به اینکه قبل از انقلاب می‌گفتند محمدرضا پهلوی شاه شیعه است بنابراین باید به او حرمت گذاشت و با او مقابله نکرد، خاطرنشان کرد: این در حالی است که مقام معظم رهبری در تفسیرشان فرموده‌اند اگر امپراتوری روم مسیحی در یک سو و عبدالملک مروان در سوی دیگر ماجرا باشد، باید ببینیم چه کسی به دین ما ضربه زده و جان و مال و ناموس مسلمین را تهدید می‌کند. بنابراین مقابله ما با عبدالملک مروان است. اگر کسی آرام است و نقشه برای دین ما ندارد ما جنگی با او نداریم. این تعبیر ایشان در زمان شاه اشاره به محمدرضا پهلوی بود.

شاهکار رهبر انقلاب در تفسیر قرآن

رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه همچنین از گرایش اجتماعی رهبر انقلاب در تفسیر قرآن یاد کرد و گفت: نباید خود را به احکام فردی اسلام محصور کنیم، بلکه باید رویکرد هدایتی، تربیتی و اجتماعی داشته باشیم. به همین دلیل رهبر انقلاب سراغ چنین آیاتی رفتند و این نکته شاهکار ایشان است. زیرا قبل و بعد از انقلاب این نگاه را داشته‌اند.

او توضیح داد: اگر سخن از درد اجتماعی است، ایشان درمان را هم از قرآن بیان کرده‌اند. قرآن هم موعظه و شفای صدور و هم رحمت برای مؤمنان است و زنگارها را از دل بیرون می‌برد و دل‌ها را نرم می‌کند و زمینه هدایت انسان فراهم خواهد شد و انسان هدایت‌یافته هم مشمول رحمت الهی می‌شود.

حسینی بوشهری با اعتقاد به اینکه مقام معظم رهبری در تفسیر خود تلاش دارند تفسیر هم موعظه باشد و هم زنگارزدایی کند تا نتیجه آن هدایت جامعه باشد، یادآوری کرد: نگاه قرآنی ایشان البته منحصر به چند جلد تفسیر نیست، بلکه مباحث قرآنی با جان و روح ایشان عجین است و هر وقت سخنی می‌گویند، سخن قرآنی است و البته نکته‌سنجی‌های دقیق ایشان در سخنان ماه مبارک رمضان، در جای خود محفوظ است.

 استاد درس خارج حوزه باز حساسیت رهبر انقلاب درباره اسرائیلیات و روایات مجعول یاد کرد و گفت: یکی از کارهای جریان نفوذ وارد کردن روایات جعلی بین روایات صحیح است و ایشان با تتبع دقیق این موارد را شناسایی کرده‌اند.

او ادامه داد: نکته دیگر در مباحث تفسیری رهبری، توجه به سنن اجتماعی است و آن را بر مسائل امروز جامعه منطبق کرده‌اند. همچنین از دیگر موضوعات مهم در فرمایشات ایشان آن است که شبهه‌زدایی کرده‌اند لذا بارها بر رفع شبهه جوانان تاکید فراوانی کرده‌اند.

رئیس جامعه مدرسین حوزه با اشاره به آیاتی که ممکن است برای مخاطب جوان ایجاد شبهه کند، توضیح داد: به عنوان مثال آیه «فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ» رهبر انقلاب پاسخ داده‌اند که دستور قرآن در این آیه بدون مقدمات نیست و شبهه برای کسانی ایجاد می‌شود که به این مقدمات توجه ندارند. زیرا اسلام برای کشتن کسی نیامده است بلکه آمده است تا به انسان‌ها حیات و زندگی طیبه بدهد: «اذا دعاکم لما یحییکم» ولی زندگی حق همه است نه اینکه برخی حق حیات داشته باشند و برخی را از حیات محروم کنند، یعنی بکشند و بزنند و ببرند و جامعه اسلامی در برابر آنان سکوت کنند. 

حسینی بوشهری با اشاره به جنایات رژیم صهیونیستی در نوار غزه اظهار داشت: کودک و زن فلسطینی هم حق حیات دارند و اینکه رژیم اسرائیل آنان را بکشد و نابود کند و بعد بگوییم نباید از حقشان دفاع کنند، خلاف دستورات قرآن کریم است.

او با تأکید بر اینکه ما حق نداریم دست ایران و حزب الله و مردم یمن را برای مبارزه با اسرائیل ببندیم، تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب در تفسیر خود بر این باورند که اسلام باید بتواند پیام خود را منتقل کند و افراد در برابر آن مزاحمت درست نکنند. عاطفه و محبت تا جایی است که آنان با منطق با ما برخورد کنند. زنادقه و پیروان فرق دیگر در مسجد با ائمه مناظره می‌کردند و تا جایی که استدلال مطرح بود ائمه اطهار علیهم السلام نیز با محبت با آنان رفتار می‌کردند. 

استقبال گسترده استادان از این کنگره اندیشه‌های قرآنی آیت الله خامنه‌ای

در ادامه این کنگره حجت‌الاسلام و المسلمین روح‌الله شاکری، رئیس دانشگاه معارف اسلامی، اظهار داشت: رسالت ما این است که از اندیشه اندیشمندانی استفاده کنیم که به منشا نورانی قرآن متصل باشند لذا تصور می‌کنیم دیر وارد بررسی اندیشه‌های قرآنی مقام معظم رهبری شده‌ایم ولی باز گامی در این مسیر نورانی است.

او تصریح کرد: هبر معظم انقلاب اسلامی روح اندیشه خود را از قرآن کریم گرفته‌اند و هم قبل از انقلاب مورد اقبال جوانان و مردم بوده و هم امروز این اندیشه علاقه‌مندان زیادی در فضای دانشگاه‌ها دارد.

رئیس دانشگاه معارف اسلامی از ارسال مقالات تحصصی به کنگره یاد کرد و گفت: حدود 200 مقاله به کنگره ارسال شده از این تعداد، در مرحله اول 150 مقاله انتخاب و در بازبینی مجدد 70 مقاله برتر انتخاب شد؛ این حجم گسترده استقبال استادان از این کنگره نشان می‌دهد که استادان معارف به مسئله قرآن و اندیشه رهبر انقلاب اقبال فراوانی دارند.

انتهای پیام/